ມາແນະນຳ ກົດໝາຍ ວ່າດ້ວຍ ສະຖິຕິ ຄັດສະເພາະທີ່?
ຢາກວ່າຫ່າງຫານກັນໄປດົນເລີຍເນາະທີ່ບໍ່ໄດ້ຂຽນບົດຄວາມ ພໍດີເຂົ້າຊອກຫາອ່ານກົດໝາຍ ແລ້ວໄປເຫັນ ກົດໝາຍວ່າ ດ້ວຍສະຖິຕິ ເຊິ່ງທຳອິດຕົນເອງກະຫາກໍ່ຮູ້ວ່າ ອ້າວ! ເຮົາກະມີກົດໝາຍກ່ຽວກັບສະຖິຕິນຳຫວາ ກໍເລີຍເຂົ້າໄປອ່ານຄ້າວກະເລີຍຮູ້ວ່າ ເອີມັນກະສຳຄັນຢູ່ໃດເນາະສຳລັບເຮົາ ເພາະວ່າເຮົາກະເປັນຄົນຫຼິ້ນກັບຂໍ້ມູນ ແລະ ນຳໃຊ້ຢູ່ແລ້ວ, ເຮົາກໍຈຳເປັນຕ້ອງຮູ້ໄວ້ຢູ່ແລ້ວ.
ດຽວເຮົາມາຄັດຫຍໍ້ ໃຫ້ມັນໜ້ອຍລົງເອົາແຕ່ໂຕເດັ່ນໆ ທີ່ນັກສະຖິຕິ ຫຼື ນັກຄົ້ນຄ້ວາ ຄວນຮູ້ກັນ.
ສະຖິຕິທາງການແມ່ນຫຍັງ?
ໝາຍເຖິງ ສະຖິຕິ ທີ່ໄດ້ມາຈາກການສຳຫຼວດ ແລະ ການລາຍງານບໍລິຫານ ໂດຍຜ່ານຂະບວນການເກັບກຳ, ສັງລວມ, ຄິດໄລ່, ປຸງແຕ່ງ, ວິໄຈ ແລະ ຂະບວນການວິເຄາະ ຕາມວິທະຍາສາດດ້ານສະຖິຕິ ໂດບໄດ້ຮັບການຮັບຮອງຈາກລະບົບການຈັດຕັ້ງສະຖິຕິແຫ່ງຊາດ.
ປະເພດຂອງສະຖິຕິ (ມາດຕາ 8)
ສະຖິຕິແບ່ງອອກເປັນ 4 ປະເພດຕົ້ນຕໍດັ່ງນີ້:
- ສະຖິຕິເສດຖະກິດ
- ສະຖິຕິສັງຄົມ
- ສະຖິຕິສິ່ງແວດລ້ອມ ແລະ ຊັບພະຍາກອນທຳມະຊາດ
- ສະຖິຕິຄວາມໝັ້ນຄົງ
ສ່ວນຄວາມໝາຍຂອງແຕ່ລະປະເພດຂອງສະຖິຕິນັ້ນແມ່ນຈະຕິດພັນກັບຕົວຊີ້ບອກຂອງການພັດທະນາໝົດ (ຍົກເວັ້ນ ສະຖິຕິຄວາມໝັ້ນຄົງ) ເຊັ່ນ:
- ສະຖິຕິເສດຖະກິດ ກໍຈະມີຂໍ້ມູນຕ່າງໆທີ່ຕິດພັນກັບການພັດທະນາດ້ານເສດຖະກິດເຊັ່ນ ຕົວຊີ້ບອກດ້ານ ກະສິກຳ, ປ່າໄມ້, ໄປສະນີ, ການຂົນສົ່ງ, ການລົງທຶນ, ການເງິນ, ທະນາຄານ, ທ່ອງທ່ຽວ ແລະ ຕົວຊີ້ບອກອື່ນໆທີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບເປົົ້າໝາຍການພັດທະນາ.
- ສະຖິຕິສັງຄົມ ຕົວຊິ້ີ້ບອກສະຖິຕິ ຂອງຂໍ້ມູນຈະເປັນຂໍ້ມູນທີ່ກ່ຽວພັນກັບການພັດທະນາສັງຄົມ ເຊັ່ນ: ຄວາມທຸກຍາກ, ພົນລະເມືອງ ແລະ ຕົວຊີ້ບອກອື່ນໆທີ່ຕິດພັນກັບສັງຄົມ.
- ສະຖິຕິສິ່ງແວດລ້ອມ ແລະ ຊັບພະຍາກອນ ສິຖິຕິ ແລະ ຕົວຊີ້ບອກທີ່ຢູ່ໃນປະເພດນີ້ກໍຈະມີເລື່ອງ ມົນລະພິດ, ຊັບພະຍາກອນທຳມະຊາດ, ແຮ່ທາດ, ທີ່ດິນ ເປັນຕົ້ນ
- ສະຖິຕິຄວາມໝັ້ນຄົງ ກໍຈະເປັນສະຖິຕິທີ່ກ່ຽວພັນກັບ ຂໍ້ມູນສະພາບການປ້ອງກັນຊາດ, ປ້ອງກັນຄວາມສະຫງົບ, ຄວາມໝັ້ນຄົງທາງດ້ານເສດຖະກິດ ແລະ ຄວາມປອດໄພຂອງສັງຄົມ ເປັນຕົ້ນ ເຊັ່ນ ຂໍ້ມູນດ້ານການຄ້ຳປະກັນສະບຽງອາຫານ, ສະຖິຕິການຄ້າມະນຸດ.
ປະເພດການສຳຫຼວດສະຖິຕິ (ມາດຕາ 15)
ການສຳຫຼວດສະຖິຕິ ແບ່ງອອກເປັນ 3 ປະເພດຄື:
- ການສຳຫຼວດໃຫຍ່ ເປັນການສຳຫຼວດ ທີ່ມີການເກັບກຳ, ຈົດນັບ, ບັນທຶກຂໍ້ມູນ ທຸກໜ່ວຍເປົ້າໝາຍ ຕາມຈຸດປະສົງ ຂອງການສຳຫຼວດນັ້ນໆ. ເຊັ່ນ: ການສຳຫຼວດພົນລະເມືອງ ແລະ ທີ່ຢູ່ອາໄສ, ບົດລາຍງານ ຄາດຄະເນພົນລະເມືອງລາວ, ການສຳຫຼວດເສດຖະກິດທົ່ວປະເທດ, ການສຳຫຼວດກະສິກຳ.
- ການສຳຫຼວດແບບຕົວແທນ ຈະແຕກຕ່າງຈາການສຳຫຼວດໃຫຍ່ກໍຄື ການເກັບກຳ, ຈົດນັບ, ບັນທຶກຂໍ້ມູນ ເປັນບາງໜ່ວຍເທົ່ານັ້ນ ບໍ່ໄດ້ເກັບກຳໝົດທຸກໜ່ວຍຄືການສຳຫຼວດໃຫຍ່ ເຊິ່ງເກັບກຳເອົາພຽງແຕ່ບາງໜ່ວຍທີ່ເປັນເປົ້າໝາຍທີ່ຜ່ານການຄັດເລືອກເປັນຕົວແທນ ຕາມວິທະຍາສາດດ້ານສະຖິຕິຂອງການອອກແບບຕົວແທນ ຕາມຈຸດປະສົງຂອງການສຳຫຼວດນັ້ົ້ນໆ ຊຶ່ງສາມາດເປັນຕົວແທນລະດັບຊາດ ແລະ ບໍ່ແມ່ນລະດັບຊາດເຊັ່ນ ແຂວງ, ເມືອງ ແລະ ບ້ານ. ເຊັ່ນ ການສຳຫຼວດດັສະນີໝາຍທາງສັງຄົມລາວ (LSIS), ການສຳຫຼວດແຮງງານ, ການສຳຫຼວດວຽກເຮັດງານທຳ ແລະ ການດຳລົງຊີວິດໃນ ສປປ ລາວ, ບົດບາດຍິງ-ຊາຍ, ສະພາບຄວາມທຸຍາກຂອງ ສປປ ລາວ, ການສຳຫຼວດການໃຊ້ຈ່າຍ ແລະ ການຊົມໃຊ້ຂອງຄົວເຮືອນ (LECS)
- ການສຳຫຼວດສະເພາະ ການສຳຫຼວດປະເພດນີ້ຈະແຕກຕ່າງຈາກໂຕອື່ນໆຫຼາຍກະຄື ຈະລົງເລິກໃນຂົງເຂດໃດໜຶ່ງ ທີ່ມີໃນແຜນ ຫຼື ບໍ່ມີໃນແຜນການສຳຫຼວດ ເຊິ່ງສາມາດຈັດຕັ້ງປະຕິບັດໄດ້ຕາມຄວາມຕ້ອງການ ການເພີ່ມເຕີມ, ໃນເວລາອັນຮີບດ່ວນ, ຈຳເປັນ ແລະ ໃນກໍລະນີທີ່ມີເຫດສຸກເສີນເກີດຂຶ້ນ. ເຊັ່ນ: ການສຳຫຼວດຄວາມເພິ່ນພໍໃຈໃນການນຳໃຊ້ຂໍ້ມູນສະຖິຕິທາງການ
ໄລຍະການສຳຫຼວດຂອງແຕ່ລະອັນ (ມາດຕາ 17)
ໄລຍະເວລາການສຳຫຼວດສາມາດມີໄລຍະໄດ້ຕັ້ງແຕ່ ເປັນປະຈຳງວດ, ປະຈຳປີ, ປະຈຳ 5ປີ, ປະຈຳ 10 ປີ ເຊິ່ງຂຶ້ນແຕ່ລະການສຳຫຼວດ ດັ່ງນີ້:
- ການສຳຫຼວດໃຫຍ່ ເຊັ່ນ: ການສຳຫຼວດພົນລະເມືອງ ແລະ ທີ່ຢູ່ອາໄສທົ່ວປະເທດ, ການສຳຫຼວດສະຖິຕິກະສິກຳ ຈະສຳຫຼວດທຸກໆ 10ປີ. ສ່ວນການສຳຫຼວດເສດຖະກິດທົ່ວປະເທດຈະເກີດຂຶ້ນທຸກໆ 5ປີ.
- ການສຳຫຼວດແບບຕົວແທນ ເຊັ່ນ: LSIS ຫຼື LECS ຈະສຳຫຼວດທຸກ 5ປີ ຫຼື ອາດຈະປະຈຳປີ ແລ້ວແຕ່ລະກໍລະນີຂອງການສຳຫຼວດ.
- ການສຳຫຼວດສະເພາະ ຈະດຳເນີນໃນແຕ່ລະປີ ຫຼື ຕາມໄລຍະເວລາ ທີ່ເຫັນວ່າມີຄວາມຕ້ອງການ.
ປະເພດຄວາມລັບດ້ານສະຖິຕິ (ມາດຕາ 30)
ຄວາມລັບດ້ານສະຖິຕິ ແບ່ງອອກເປັນ 2 ປະເພດຄື:
- ຄວາມລັບຂອງລັດ ກ່ຽງກັບຄວາມໝັ້ນຄົງ, ການປ້ອງກັນຊາດ-ປ້ອງກັນຄວາມສະຫງົບ ແລະ ຄວາມລັບທາງລັດຖະການ ຊຶ່ງໄດ້ກຳນົດໄວ້ສະເພາະ ຂອງບັນດາອົງການຈັດຕັ້ງທີ່ກ່ຽວຂ້ອງ;
- ຄວາມລັບສະເພາະຂອງ ບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ແລະ ການຈັດຕັ້ງທີ່ໄດ້ມາຈາກການສຳຫຼວດ ແລະ ການລາຍງານບໍລິຫານ.
ຂໍ້ຫ້າມ
ຂໍ້ຫ້າມສຳລັບການຈັດຕັ້ງ ແລະ ພະນັກງານສະຖິຕິ (ມາດຕາ 55)
ຫ້າມການຈັດຕັ້ງ ແລະ ພະນັກງານສະຖິຕິ ມີພຶດຕິກຳດັ່ງນີ້:
- ການເປີດເຜີຍ, ເຜີຍແຜ່ຂໍ້ມູນສະເພາະຂອງ ບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງ ຕາມທີ່ໄດ້ກຳນົດໄວ້ໃນມາດຕາ 30 ຂອງກົດໝາຍສະບັບນີ້;
- ປອແປງ, ບິດເບືອນຂໍ້ມູນສະຖິຕິທາງການ ແລະ ຂໍ້ມູນສະເພາະບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງ ເພື່ອຜົນປະໂຫຍດສ່ວນໂຕ ຫຼື ສ້າງຄວາມເສຍຫາຍຕໍ່ຜູ້ອື່ນ ໂດຍເຈດຕະນາ;
- ການນຳໃຊ້ຂໍ້ມູນສະຖິຕິ ແລະ ບົດລາຍງານທີ່ໄດ້ຮັບຈາກບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງພາຍໃນ ແລະ ຕ່າງປະເທດທີ່ໄດ້ດຳເນີນກິກຈະກາ ຢູ່ ສປປ ລາວ ເພື່ອໃຊ້ເປັນບ່ອນອີງໃນການກວດກາ ແລະ ການກວດສອບການເຄື່ອນໄຫວທຸລະກິດ ຫຼື ເພື່ອຄິດໄລ່ການເກັບພາສີ ຫຼື ອາກອນ;
- ການລະເມີດຈັນຍາບັນທາງດ້ານສະຖິຕິ;
- ມີພຶດຕິກຳອື່ນ ທີ່ເປັນການລະເມີດກົດໝາຍ.
ຂໍ້ຫ້າມສຳລັບບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງ ທີ່ສະໜອງຂໍ້ມູນສະຖິຕິ (ມາດຕາ 56)
ຫ້າມ ບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງ ທີ່ສະໜອງຂໍ້ມູນສະຖິຕິ ມີພຶດຕິກຳດັ່ງນີ້:
- ລາຍງານຂໍ້ມູນສະຖິຕິ ທີ່ບໍ່ມີຄວາມຈິງ;
- ເຜີຍແຜ່ ແລະ ສະໜອງຂໍ້ມູນທີ່ບໍ່ຢູ່ໃນຄວາມຮັບຜິດຊອບຂອງຕົນ ໂດຍບໍ່ໄດ້ຮັບອະນຸຍາດ.
- ປອມແປງ, ບິດເບືອນຂໍ້ມູນສະຖິຕິທາງການ ແລະ ຂໍ້ມູນສະເພາະຂອງ ບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງອື່ນ ໂດຍເຈດຕະນາ;
- ມີພຶດຕິກຳອື່ນ ທີ່ເປັນການລະເມີດກົດໝາຍ.
ຂໍ້ຫ້າມສຳລັບບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງ ທີ່ນຳໃຊ້ຂໍ້ມູນສະຖິຕິ (ມາດຕາ 57)
ຫ້າມ ບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ແລະ ການຈັດຕັ້ງ ທີ່ນຳໃຊ້ຂໍ້ມູນສະຖິຕິ ມີ ພຶດຕິກຳ ດັ່ງນີ້:
- ນຳໃຊ້ຂໍ້ມູນສະເພາະຂອງ ບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງ ໃນທາງທີ່ບໍ່ຖືກຕ້ອງ ແລະ ເພື່ອຈຸດປະສົງອື່ນທີ່ບໍ່ແມ່ນສະຖິຕິ;
- ນຳໃຊ້ຂໍ້ມູນສະຖິຕິ ເພື່ອຈຸດປະສົງສ້າງຄວາມເສຍຫາຍໃຫ້ແກ່ ຜູ້ອື່ນ ຫຼື ການທຳລາຍການດຳເນີນທຸລະກິດຂອງ ບຸກຄົນ, ນິຕິບຸກຄົນ ຫຼື ການຈັດຕັ້ງອື່ນ;
- ສະໜອງຖານຂໍ້ມູນດິບ ຈາກການສຳຫຼວດ ທີ່ໄດ້ມາຈາກການຈັດຕັ້ງສະຖິຕິລະບົບສາຍຕັ້ງ ແລະ ສາຍຂວາງ ເພື່ອຈຸດປະສົງອື່ນທີ່ບໍ່ແມ່ນສະຖິຕິ;
- ບັງຄັບບຸກຄົນໃດໜຶ່ງໃຫ້ເປີດເຜີຍ, ລາຍງານ ແລະ ປະກາດໃຊ້ຂໍ້ມູນທີ່ບໍ່ຖືກຕ້ອງກັບຄວາມເປັນຈິງ;
- ມີພຶດຕິກຳອື່ນ ທີ່ເປັນການລະເມີດກົດໝາຍ.
(ແຖມ) ວັນສະຖິຕິແຫ່ງຊາດ ແມ່ນ ວັນທີ 30 ມິຖຸນາ 2010 (ມາດຕາ 79)
ຂອບໃຈຂໍ້ມູນຈາກ ກົດໝາຍ ວ່າດ້ວຍ ສະຖິຕິ (ສະບັບປັບປຸງ), ເລກທີ 24/ສພຊ, ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ, ວັນທີ 11 ພຶດສະພາ 2017
